Τι ήταν όμως οι σκεπτικιστές: Μαχητικοί, πνευματώδεις και ετοιμόλογοι, ειδικά όταν επρόκειτο να τα βάλουν με αντίπαλες απόψεις. «Όχι», «Αμφιβάλλω», «Πώς το ξέρεις;», «Δεν σε πιστεύω», «Απόδειξέ το» ήταν η πρώτη τους αντίδραση σε κάθε θεωρία. Χιμούσαν ενάντια στους φιλοσόφους και δεν δίσταζαν να τους αντικρούσουν. Με τις ερωταποκρίσεις τους ανασκεύαζαν κάθε βεβαιότητα και μάζευαν πλήθη κόσμου γύρω τους.
Τύποι σαν τους σκεπτικιστές εμφανίζονται σε περιόδους μεγάλων ανακατατάξεων και διάλυσης, μας πληροφορεί ο πανεπιστημιακός Suber στην εισαγωγή του βιβλίου Οι Σκεπτικοί (Peter Suber – Γ. Αβραμίδης εκδ. Θύραθεν). Είναι ενδεικτικό ότι η φιλοσοφία τους ανασύρθηκε εκ της τέφρας τον 16ο αιώνα, σε περίοδο «διανοητικής αναρχίας», όταν ο Λούθηρος εντόπισε σε αυτούς το οπλοστάσιο που χρειαζόταν για να αμφισβητήσει την παπική αυθεντία. Το ίδιο οπλοστάσιο χρησίμευσε ακολούθως και στους αντιπάλους του Λουθήρου και σε πολλούς ακόμη έκτοτε. Ποιος μπορεί να έχει το αλάθητο;
H δυσπιστία και εντέλει η αδιαφορία για τις παραδοσιακές πεποιθήσεις ονομάζεται ακόμη σήμερα σκεπτικισμός. H λέξη ωστόσο έχει και αρνητική σημασία, καθώς παραπέμπει σε μια σχετική αδράνεια. Ας γνωρίσουμε όμως ορισμένους γνήσιους Σκεπτικούς από κοντά, μήπως καταλάβουμε γιατί έχουν πυροδοτήσει τόσες συζητήσεις στην εποχή τους όσο και μετά από αυτήν.
Οι αστέρες της σχολής
Ιδρυτής της σχολής θεωρήθηκε από τους μεταγενέστερους ο Πύρρων ο Ηλείος, ο οποίος εκτιμάται ότι γεννήθηκε κάπου 100 χρόνια μετά τη γέννηση του Σωκράτη, όταν ο Πλάτων ήταν 60 ετών και ο Αριστοτέλης περίπου 20.
Τον θεμελίωσε αντιτιθέμενος στη διδασκαλία του Δημόκριτου υποστηρίζοντας την αναξιοπιστία της γνώσης.
Ο Πύρρων πίστευε ότι η γνώση που σχηματίζουμε για τον κόσμο μας είναι υποκειμενική (Υποκειμενικός Ιδεαλισμός). Οι αισθήσεις δε μας λένε την αλήθεια γιατί ο νους «ποικίλως τρέπεται» όπως έλεγε. Επομένως το κριτήριο θα είναι αγνώριστο, όπως και η αλήθεια! Τίποτα δεν είναι έτσι όπως φαίνεται. Απλά έτσι φαίνεται σε μας. Σε κάποιον άλλον φαίνεται διαφορετικά.
Αντιλαμβάνεται ο καθένας ότι οι Πυρρωνιστές δεν πίστευαν ότι ο κόσμος μας είναι αντικειμενικός, ενώ η «ακαταληψία» είναι αυτό που σήμερα θα λέγαμε κατά μια έννοια «Αγνωστικισμό».
Μπορεί ο Πύρρων να αρνιόταν τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τον κόσμο, την έθετε όμως στα χέρια μόνο των θεών.
Έζησε όμως και τον κατακερματισμό της φιλοσοφίας, που είχε ως αποτέλεσμα πολλές αντιμαχόμενες σχολές. Το καθοριστικό σημείο στη ζωή του φαίνεται πως ήταν η συμμετοχή του στην εκστρατεία του Αλέξανδρου και έφτασε ως την Ινδία, από όπου αποκόμισε καθοριστικές εντυπώσεις για να διαμορφώσει την κοσμοθεωρία του. Δεν είναι τυχαίο ότι στη μετά τον Αλέξανδρο εποχή το ζητούμενο των ελληνιστικών σχολών ήταν η ψυχική αταραξία – ένα είδος νιρβάνας, όπως θα λέγαμε σήμερα. Αυτή τη γαλήνη της ψυχής, την οποία πρέσβευαν και οι Στωικοί και οι Επικούρειοι, με ατέλειωτες όμως διαμάχες μεταξύ τους, ο Πύρρων την αναζήτησε στην «εν γνώσει άγνοια», η οποία δεν είναι ίδια με την άγνοια του παιδιού ή του σκύλου, αλλά είναι «το αντίθετο της απερίσκεπτης προκατάληψης, το θεμέλιο κάθε γνήσιας έρευνας».
Άλλοι σκεπτικιστικές
Μια γεύση από αφηγήσεις συγκαιρινών: «Ο Πύρρων βρισκόταν πάντα στην ίδια ψυχική κατάσταση· τόσο που ακόμα κι αν τον παρατούσε ποτέ κανείς στη μέση της ομιλίας του, εκείνος θα ολοκλήρωνε αυτό που είχε να πει μιλώντας στον εαυτό του. (…) Οι συμπατριώτες του τον εκτιμούσαν τόσο που τον έκαναν αρχιερέα· και χάρη σ’ αυτόν αποφάσισαν να απαλλάξουν από τη φορολογία όλους τους φιλοσόφους».
Ο Αρκεσίλαος «ήταν πιο πειστικός από οποιονδήποτε άλλον, πράγμα που τραβούσε πολλούς μαθητές στη σχολή, παρ’ όλο που συγχρόνως ήταν απότομος και τους επέπληττε. Αλλά το ευχαριστιόντουσαν, γιατί ήταν πάρα πολύ καλός άνθρωπος και τους γέμιζε προσδοκίες. (…) Ο Αντίγονος λέει πως του Τίμωνα του άρεσε το πιοτό και πως όταν δεν καταγινόταν με τη φιλοσοφία έγραφε ποιήματα, έπη, τραγωδίες, σατυρικά και κωμικά δράματα (…)».
Ο Πραΰλους ο Τρωαδίτης, μαθητής του Διοσκουρίδη του Κύπριου, υπερέβαλε σε σωκρατικό πνεύμα όταν «έδειξε τόση καρτερικότητα υπομένοντας την άδικη τιμωρία του για προδοσία που δεν είχε κάνει, απαξιώντας να πει έστω και ένα λόγο στους συμπολίτες του».
Ο Καρνεάδης είχε μαλλιά μακριά και νύχια άκοπα. «Τόσο δυνατός φιλόσοφος ήταν, που ακόμα και οι ρήτορες έδιωχναν του μαθητές τους και πήγαιναν να τον ακούσουν…». Ήταν μάλιστα ένας από τους τρεις φιλοσόφους που είχαν σταλεί από την Αθήνα με διπλωματική αποστολή στη Ρώμη το 156 π.X. Τον είδαν οι Ρωμαίοι, που εκείνον τον καιρό μαϊμούδιζαν τους ελληνικούς τρόπους, και έτρεξαν να τον ακούσουν σε σειρά διαλέξεων. Ο Καρνεάδης κατάφερε τη μια ημέρα να υμνήσει στον υπέρτατο βαθμό τη δικαιοσύνη και την επομένη να την κλονίσει με τη μέθοδο της εις άτοπον απαγωγής!
Ο πυρρωνισμός διαφέρει από τον σκεπτικισμό του Καρνεάδη, που διατεινόταν ότι η γνώση είναι αδύνατη. Οι στωικοί είχαν αντιτάξει ότι η αμφιβολία είναι παραλυτική. Δεν ξέρουμε τι κάνουμε στη συνέχεια.
Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος κλονίστηκε και πήγε κατευθείαν στη Σύγκλητο: «Εμέμφθη τους άρχοντες ότι η πρεσβεία χρονοτριβεί άπρακτη στην πόλη, χωρίς να δείχνει καμία βιασύνη, ενώ οι άνδρες που την απαρτίζουν, ευφυείς καθώς είναι, μπορούν εύκολα να πείσουν γι’ αυτά που θέλουν» – απολαμβάνει το περιστατικό ο Μπέρτραντ Ράσελ στην Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας. Επείγον αίτημα του Κάτωνα: Να επιστρέψουν οι έλληνες πρέσβεις στην πατρίδα τους! Να φύγουν! Θα πρέπει να θυμόμαστε, όπως υπογραμμίζει με τη σειρά του και ο Peter Suber στο βιβλίο Οι Σκεπτικοί , ότι «η κριτική αμφισβήτηση είναι μια δύναμη στην ιστορία εξίσου ισχυρή με τη στρατιωτική δράση».
