ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ
Η Σαπφώ έγραψε ποιήματα ερωτικά, κυρίως για τις κοπέλες που βρίσκονταν κοντά της, ποιήματα για την οικογένεια της αλλά και τη φύση, καθώς και ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Μέσα από τα ποιήματα και τους ύμνους της, μιλά για τον δικό της εσωτερικό κόσμο, για όλα αυτά που βγαίνουν κατευθείαν από το καμίνι της ψυχής της, τα οποία συνοδεύει με τη λύρα της και τη ζεστασιά της φωνής της.
Όλα τα ποιήματα της Σαπφούς υμνούν τον έρωτα και το κάλλος, με μια χαρισματική δεξιοτεχνία. Παντού και πάντα ανακαλύπτει την ομορφιά, ακόμη και εκεί που οι περισσότεροι δεν την βλέπουν και δεν την αισθάνονται (εγκωμιάζει ακόμη και την ομορφιά της μεταθανάτιας ζωής). Ο λόγος της είναι λιτός και απέριττος και χρησιμοποιεί κυρίως τη λεσβιακή διάλεκτο και τη στροφή, που αργότερα ονομάστηκε και σαπφική στροφή, η οποία αποτελείται από τρεις σαπφικούς ενδεκασύλλαβους στίχους. Θα δούμε παρακάτω μερικά από τα αποσπάσματα των ποιημάτων της που διασώθηκαν, τα οποία χωρίζονται σε 3 θεματικές ενότητες:
α) Ποιήματα αφιερωμένα σε κοπέλες από τη Λέσβο:
Στα ποιήματα αυτά, η Σαπφώ έβλεπε στην ομορφιά των κοριτσιών την δύναμη της Αφροδίτης.
Ατθίδα
«Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη
σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.
‘Ηρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα
δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος.
Από το γάλα πιο λευκή
απ’ το νερό πιο δροσερή
κι από το πέπλο το λεπτό, πιο απαλή.
Από το ρόδο πιο αγνή
απ’ το χρυσάφι πιο ακριβή
κι από τη λύρα πιο γλυκιά, πιο μουσική…»[7]
Ο ποιητής Ερμογένης αναφέρει ότι η Σαπφώ ζητά από την λύρα της να αποκτήσει τη χάρη της ομιλίας . Οι χορδές της να πάρουν ανθρώπινη λαλιά και με αυτή να τραγουδήσουν.
Απόσπασμα 81 προς Ατθίδα
Ἕροσ δηὖτέ μ᾽ ὀ λυσιμέλης δόνει,
γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον.
Ἄτθι, σοὶ δ’ ἔμεθέν μὲν ἀπήχθετο
φροντίσδην, ἐπὶ δ᾽ Ἀνδρομέδαν πότη
(μτφ : ο Έρωτας έχει παραλύσει το σώμα μου, μ’ έχει συνταράξει αυτό το γλυκόπικρο και ακαταμάχητο ερπετό, γιατί εσύ Ατθίδα δεν έχεις πια έγνοια για μένα και έφυγες για να πας στην Ανδρομέδα). Όταν η Ατθίδα εγκατέλειψε τη Σαπφώ, χάρη της Ανδρομέδας η Ποιήτρια ένιωσε ένα μεγάλο πόνο να συγκλονίζει και να παραλύει όλο της το κορμί.[8]
β) Ποιήματα με διάφορα θέματα:
Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκουν ποιήματα για τον έρωτα, για τον τρωικό πόλεμο, για την ειρήνη, για τη φύση κλπ. Όλες οι ωραίες εικόνες της φύσης μπορεί να περιγραφούν απλά, όπως η ομορφιά ενός τοπίου με δέντρα και λουλούδια, λίμνες, και ποτάμια. Αυτό το όμορφο τοπίο της φύσης, δίνει μια ιδιαίτερη ευχαρίστηση στα μάτια όσων το κοιτούν αλλά και στ’ αυτιά όσων ακούν τους ήχους της.
Η Σαπφώ, μας μεταφέρει την ομορφιά της φύσης με μυστικισμό.
Απόσπασμα 3
«Αστέρες μέν ἀμφι κάλαν σελάνναν
ἆιψ ἀπυκρύπτοισι φάεννον εἶδος,
ὄπποτα πλήθοισα μάλιστα λάμπης
ἀργύρια γᾶν»[9]
(μτφ.: Τ’ αστέρια γύρω από την όμορφη σελήνη χάνουν τη φεγγόβολη θωριά τους,
όταν αυτή ολόγεμη λάμπει σαν ασήμι πάνω από τη γη )
Γρήγορα η ώρα πέρασε
«Γρήγορα η ώρα πέρασε, μεσάνυχτα κοντεύουν,
πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε
και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη κι έρημη
ο Έρωτας που βάσανα μοιράζει
ο Έρωτας που παραμύθια πλάθει,
μου άρπαξε την ψυχή μου και την τράνταξε
ίδια, καθώς αγέρας από τα βουνά
φυσάει μέσα στους δρυς, φυσομανώντας.»
γ) Ποιήματα που αναφέρονται στην οικογένεια της Σαπφούς:
Η Σαπφώ ανησυχεί για τον Χάραξο, τον αδελφό της και είναι θυμωμένη με την εταίρα Δωρίχα, η οποία τον κατέστρεψε οικονομικά.
«Χρυσές Νηρηίδες σας ικετεύω,
βοηθήστε να γυρίσει ο αδερφός μου ασφαλής,
κι όλες οι ειλικρινείς επιθυμίες της καρδιάς του να εκπληρωθούν.
Ακόμα, μακάρι να επανορθώσει όλα τα παλιά του σφάλματα
και να γίνει χαρά για τους φίλους του και λύπη για τους εχθρούς του,
και ποτέ πια να μην δούμε κανέναν εχθρό σπίτι μας.
Να τιμήσει εμένα την αδερφή του και να σταματήσει το μεγάλο
πόνο που βαραίνει την καρδιά μου από το χλευασμό του.
Όταν γυρίσει μπορεί να διαλέξει ανάμεσα στους συμπολίτες τους φίλους του,
ν’ απομακρύνει τους φαιδρούς και αν το επιθυμεί να διαλέξει μία άξια παρθένα και να την παντρευτεί.»
Έγραψε επίσης και για την κόρη της, την Κλεΐδα, την οποία, όπως φαίνεται, υπεραγαπούσε και τόνιζε την ξεχωριστή της ομορφιά. Μπορούμε να το διακρίνουμε αυτό και στην παρακάτω παρομοίωση που την αναφέρει σαν χρυσολούλοδο.
Έχω ένα κοριτσάκι εγώ
που ’ναι σαν χρυσολούλουδο το πρόσωπό του·
την Κλεΐδα· το μονάκριβό μου·
που δε θα τ’ άλλαζα ποτέ με τη Λυδία ολάκαιρη
μήτε και με τη φημισμένη Λέσβο.
Ύμνοι στους θεούς
Η Σαπφώ, έχει μια δική της επικοινωνία με τους θεούς. Ενώ αναφέρεται συχνά στην Άρτεμη, τον Απόλλωνα και την Ήρα, η θεά που λατρεύει ιδιαίτερα είναι η θεά Αφροδίτη, η θεά της ομορφιάς και του πόθου για την ομορφιά.
Ύμνος στην θεά Αφροδίτη
Ομορφόθρονη αθάνατη Αφροδίτη,
κόρη του Δία, σου δέομαι, δολοπλέχτρα,
με πίκρες και καημούς μη, Δέσποινα,
παιδεύεις την ψυχή μου`
μα έλα μου, αν και κάποτε, από πέρα
μακριά, το κάλεσμά μου όμοι’ αγροικώντας,
ήρθες, το πατρικό παλάτι αφήνοντας
και το χρυσό σου αμάξι
ζεύοντας` κι όμορφα στρουθιά πετώντας
γοργά στη γη σε φέρανε τη μαύρη
παν’ απ’ τον ουρανό με φτεροκόπημα
πυκνό μεσ’ στον αιθέρα`
κι ως έφτασαν ταχιά, χαμογελώντας
με την αθάνατη όψη, ω μακαρία,
με ρώτησες σαν τι και πάλι να `παθα,
τι σε καλώ κοντά μου,
τι λαχταρά η ψυχή μου η φρενιασμένη
τόσο πολύ να γίνει: – “Ποια και πάλι
θες η Πειθώ να φέρει στην αγάπη σου;
Σαπφώ, ποια σ’ αδικάει;
Γιατί αν φεύγει, γοργά από πίσω θα `ρθει,
κι αν δεν παίρνει σου δώρα, θα σου φέρει`
τώρ’ αν δε σ’ αγαπάει, θα σ’ αγαπήσει
και δίχως να το θέλει”.
Ω, έλα μου και τώρα, κι’ απ’ τις μαύρες
τις έγνοιες λύσε με, κι ό,τι ν’ αληθέψει
ποθεί η ψυχή μου τέλεσ’ το κι ατή σου
συ γίνε ο βοηθός μου.
Επιθαλάμια (Γαμήλια τραγούδια)
Τα επιθαλάμια είναι αρχαία γαμήλια τραγούδια, που έχουν τελετουργικό χαρακτήρα και ψάλλονταν είτε το βράδυ μπροστά στον νυφικό θάλαμο είτε μπροστά στην κατοικία των νεονύμφων το πρωί της επομένης του γάμου τους είτε, τέλος, όταν συνόδευαν τη νύφη στο σπίτι του γαμπρού.
Απόσπασμα 112
ὄλβιε γάμβρε, σοὶ μὲν δὴ γάμος ὠς ἄραο
ἐκτετέλεστ᾽, ἔχηις δὲ πάρθενον ὠς ἄραο …
σοὶ χάριεν μὲν εἶδος, ὄππατα δ᾽ ‹αὖτε νύμφας›
μέλλιχ᾽, ἔρος δ᾽ ἐπ᾽ ἰμέρτωι κέχυται προσώπωι
‹μειδιάων›· τετίμακ᾽ ἔξοχά σ᾽ Ἀφροδίτα.
(μτφ.:Ευτυχισμένε γαμπρέ, ο γάμος σου έγινε όπως ευχήθηκες, και νά που έχεις στα χέρια σου μια κοπελιά όπως την επιθυμούσες. Εσύ έχεις θελκτική ομορφιά, όπως και της νύφης τα μάτια είναι γλυκά σαν μέλι, και χαμογελαστή αγάπη είναι απλωμένη στο αξιαγάπητο πρόσωπό της. Η Αφροδίτη σε τίμησε περισσότερο από κάθε άλλον).[10]
Μετάφραση Ι.Ν. Καζάζης
Η Σαπφώ, Αρχαιολογικό Μουσείο Μονάχου Γερμανίας/ Sappho 480 π.Χ
Τα λυρικά ποιήματα της Σαπφούς αποτελούσαν κατ’ άλλους μεν 7, κατ’ άλλους δε 9 βιβλία, από τα οποία όμως, ελάχιστα μόνο μικρά αποσπάσματά τους έχουν διασωθεί. Η ολοκληρωτική εξαφάνιση του έργου της έγινε το 1073 μ.Χ. όταν τα ποιήματα της Σαπφούς και του Αλκαίου κάηκαν δημόσια στην ιερή φωτιά από τους Χριστιανούς στην Κωνσταντινούπολη. Ο πυρπολισμός των βιβλίων της και η καταστροφή των αγαλμάτων της έγινε γιατί η Σαπφώ ήταν ελεύθερη εκφράστρια του έρωτα και του πνεύματος.
