Η σχέση μεταξύ δημοκρατίας και ΜΜΕ έχει δικαίως χαρακτηριστεί ως ένα αμοιβαία επωφελές κοινωνικό συμβόλαιο, καθώς η λειτουργία ενός μιντιακού συστήματος καθορίζει την ποιότητα της δημοκρατίας, ενώ η τελευταία, ως σύστημα διακυβέρνησης είναι η μόνη που δύναται να εγγυηθεί τις προϋποθέσεις εκείνες υπό τις οποίες μπορούν απρόσκοπτα να λειτουργήσουν τα ΜΜΕ. Στις μέρες μας, ωστόσο, η κοινωνικά επωφελής αυτή σχέση μεταξύ ΜΜΕ και δημοκρατίας δείχνει να κινδυνεύει υπό το βάρος ενός φαινομένου που φέρει τρομακτική ισχύ: των fake news.
Η σημασία των fakes news έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, ακριβώς γιατί έχει διαπιστωθεί η ισχύς τους όχι μόνο στην ως προς την αύξηση της επισκεψιμότητας ή της τηλεθέασης ενός μέσου με στόχο την εξασφάλιση διαφημίσεων αλλά και στη διαμόρφωση πολιτικών στάσεων και εκλογικών προτιμήσεων. Ψευδεπίγραφοι τίτλοι μιας είδησης που δεν αντιστοιχούν στο περιεχόμενο του link που μόλις κλικάραμε στο Facebook, παραπλανητική εστίαση σε ορισμένες πτυχές μιας κατά τα άλλα πραγματικής είδησης, ή ακόμα και πλήρως κατασκευασμένες «ειδήσεις» είναι μόνο λίγες από τις περιπτώσεις παραπλανητικών ή ψευδών ειδήσεων (fake news).
Σύμφωνα με τα ευρήματα της παρούσας έρευνας, 4 στους 10 εκτιμούν ότι τουλάχιστον οι μισές πληροφορίες στις οποίες εκτίθενται στο διαδίκτυο καθημερινά είναι είτε ψευδείς ή παραπλανητικές, ενώ κύρια πηγή διασποράς τους εκτιμάται ότι είναι ορισμένοι οργανωμένοι μηχανισμοί εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων αλλά και τα μεγάλα συγκροτήματα των ΜΜΕ. Η ανησυχία, δε, σε σχέση με την παραβίαση της ιδιωτικότητας των χρηστών του διαδικτύου είναι ιδιαίτερα έντονη, καθώς το 81% φοβάται ότι ενδεχομένως αυτή παραβιάζεται από ιδιωτικές εταιρίες και το 65% από τις ίδιες τις κυβερνήσεις.
Παράλληλα, καταγράφεται μια εικόνα αντοχής της αξιοπιστίας του διαδικτύου αλλά και δύο παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης (ραδιόφωνο και εφημερίδες) και αντίθετα χαμηλής εμπιστοσύνης προς τα social media και την τηλεόραση.
Ποιες είναι όμως οι «φυλές» στις οποίες χωρίζονται οι πολίτες με βάση τις ενημερωτικές τους συνήθειες και τις στάσεις τους απέναντι στα ΜΜΕ; Σύμφωνα με την ανάλυση της Prorata, προκύπτουν τρεις διακριτές.
Η πρώτη και μεγαλύτερη, που αντιστοιχεί περίπου στο 43% του πληθυσμού, αποτελείται κυρίως από άτομα που αυτοτοποθετούνται στον χώρο της φιλελεύθερης Κεντροδεξιάς και το μετριοπαθές Κέντρο, τείνουν να στηρίζουν τη Ν.Δ. και το ΚΙΝ.ΑΛΛ. και το ηλικιακό κέντρο βάρους τους είναι σχετικά υψηλό.
Η συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών είναι σχετικά ικανοποιημένη από τη λειτουργία των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, ενώ παρουσιάζει έντονο σκεπτικισμό απέναντι στα social media. Θεωρεί εξαιρετικά αξιόπιστα ως προς την παρεχόμενη ενημέρωσή τους τα τηλεοπτικά κανάλια ΣΚΑΪ και ΕΡΤ1, αλλά και τους διαδικτυακούς ιστότοπους kathimerini.gr, capital.gr, iefimerida.gr, protothema.gr και liberal.gr, ενώ η «Καθημερινή», «Το Βήμα», το «Πρώτο Θέμα» αλλά και ο ραδιοφωνικός σταθμός ΣΚΑΪ 100,3 προσλαμβάνονται ως τα πλέον αξιόπιστα έντυπα και ραδιοφωνικά μέσα.
Η δεύτερη φυλή, που αντιστοιχεί περίπου στο 29% του συνολικού πληθυσμού, αποτελείται κυρίως από άτομα που αυτοτοποθετούνται στον ευρύτερο αριστερό και αντι-δεξιό χώρο, στηρίζοντας εκλογικά κυρίως τα κόμματα της Αριστεράς. Η συγκεκριμένη κατηγορία είναι η μόνη εντός της οποίας κυριαρχούν οι γυναίκες έναντι των ανδρών αλλά και αυτή της οποίας η ηλικιακή σύνθεση υστερεί στις παραγωγικές ηλικίες 34 έως 54 ετών.
Είναι, σαφώς, η πιο εχθρική εκ των τριών φυλή απέναντι στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και τον τρόπο που αυτά ασκούν κριτική στην κυβέρνηση, ενώ προσλαμβάνει ως πιο αξιόπιστα τα τηλεοπτικά κανάλια Kontra Channel και Open Beyond. Τα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης που κυρίως εμπιστεύεται η εν λόγω φυλή είναι το efsyn.gr, το news247 και το avgi.gr, ενώ οι εφημερίδες που αξιολογούνται ως οι πιο αξιόπιστες είναι η «Εφημερίδα των Συντακτών», το «Documento», η «Αυγή», ο «Ριζοσπάστης» και η «Εποχή». Τέλος, μεταξύ όσων ακούνε ραδιόφωνο εντός της συγκεκριμένης κατηγορίας κορυφαίοι ως προς την αξιοπιστία τους παρουσιάζονται ο σταθμός 105,5 στο Κόκκινο, το Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και ο Real FM.
Τέλος, η τρίτη και πιο ποικιλόμορφη φυλή συγκροτείται από άτομα που στις βουλευτικές εκλογές του 2019 ψήφισαν κυρίως τη Νέα Δημοκρατία και δευτερευόντως την Ελληνική Λύση, τη Χρυσή Αυγή και σε μικρότερο βαθμό τα κόμματα της Αριστεράς. Η συγκεκριμένη φυλή αγκαλιάζει, δε, και το μεγαλύτερο μέρος όσων απείχαν από τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, όσων παρουσιάζουν χαμηλό βαθμό πολιτικού ενδιαφέροντος ή/και θεωρούν ξεπερασμένη τη διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς.
Η εν λόγω κατηγορία στέκεται αρκετά σκεπτικιστικά απέναντι στον τρόπο λειτουργίας των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, τείνει να πιστεύει ότι τα περισσότερα τηλεοπτικά κανάλια δεν ασκούν ικανοποιητική κριτική στην ελληνική κυβέρνηση και προσλαμβάνει ως πιο αξιόπιστους τους ιστότοπους pronews.gr, cnn.gr, newsmbomb.gr, makeleio.gr και zougla.gr. Τέλος, μεταξύ τις συγκεκριμένης φυλής ως οι πιο αξιόπιστες εφημερίδες ανιχνεύονται η «Real News» και η εφημερίδα «Δημοκρατία», ενώ και ως ραδιοφωνικοί σταθμοί ο Real FM, τα Παραπολιτικά 90,1 και ο Alpha 9,89.
Καταληκτικά, η ανάλυση των ενημερωτικών συνηθειών και στάσεων της ελληνικής κοινωνίας οδηγεί σε δύο βασικά συμπεράσματα. Πρώτον, ότι το φαινόμενο των fake news αποτελεί αναμφίβολα αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητάς μας που μεγάλη μερίδα της ελληνικής κοινωνίας επιχειρεί ήδη να αντιμετωπίσει και δεύτερον ότι η μονοφωνία της πλειονότητας των τηλεοπτικών καναλιών δεν είναι μόνο επιβλαβής για την ίδια τη δημοκρατία αλλά και ανόητη με βάση τους κανόνες της προσφοράς και της ζήτησης: περίπου 6 στους 10 του συνολικού πληθυσμού δεν εμπιστεύονται τα τηλεοπτικά κανάλια, στερώντας τους κρίσιμη μερίδα δυνητικών τηλεθεατών, ενώ 3 στους 10 (δεύτερη φυλή) προσλαμβάνουν ως αξιόπιστα για την ενημέρωσή τους ένα-δύο κανάλια. Ζήτηση λοιπόν σαφώς υπάρχει. Προσφορά;
EFSYN.GR
πηγη ενημερωσης
